SVETA GORA FRUŠKOGORSKA manastirski kompleks većinom je obnovljen u 18. veku i čini specifičnu kulturno-istorijsku celinu srpske barokne umetnosti. U manastirima su se postavljali temelji kulturne tradicije, a tokom teških vremena turske okupacije, ostaju jedini centri kulture i obrazovanja i doprinose očuvanju nacionalnog identiteta i svesti Srba. U manastirima se piše, prepisuju, okivaju i ukrašavaju knjige, neguje i održava arhitektura, slikarstvo. Po obodu Fruške Gore smešteno je 17. pravoslavnih manastira, izgrađenih krajem 15. i tokom 16. veka. Zahvaljujući velikom broju manastira na jednom mestu, Fruška Gora je dobila epitet „Srpski Atos“.
MANASTIR KRUŠEDOL, sa crkvom posvećenom Blagoveštenju, osnovao je između 1509. I 1516. godine vladika Maksim (kasnije despot Đorđe Branković) uz pomoć Majke Angeline i vlaškog vojvode Jovana Njagoja. Prilikom konačnog povlačenja Turaka iz Srema 1716. godine, manastir je oštećen, a crkva spaljena. Međutim, ubrzo posle ovog događaja pristupilo se obnovi manastira i crkve. Barokni zvonik i konaci završeni su u prvoj polovini 18. veka. U isto vreme oslikana je i crkva, što je bilo povereno grčkim majstorima sa Svete Gore, koji su delovali na teritoriji Vlaške i Moldavije. Krušedolski jeromonah Jerotije Dragabović autor je prvog srpskog kuvara u Sremu, koji je štampan u Zemunu 1855. godine. U manastiru Krušedol boravili su Laza Kostić i Đura Jakšić, koji je razočaran neuzvraćenom ljubavlju, 1856. godine došao u manastir sa namerom da se zamonaši.
MANASTIR NOVO HOPOVO, sa crkvom sv. Nikole po svojoj arhitektonskoj vrednosti predstavlja najznačajniju sakralnu građevinu svoje epohe na ovim prostorima. Prvi pisani pomen manastira je iz 1451. godine. Sadašnja crkva podignuta je 1575-1576. godine, a zvonik sa malom kapelom na spratu posvećenoj sv. Stefanu, ozidan je 1751-1758. godine. Zgrade manastirskih konaka nastajale su postepeno od 1728. do 1771. godine, čime je crkva okružena sa sve četiri strane. Hopovsko fresko slikarstvo jedno je od najznačajnijih na balkanskom umetničkom području. Ikone na ikonostasu radio je najznačajniji srpski barokni slikar Teodor Kračun. Manastir je poznat po svojoj monumentalnoj arhitekturi, fresko-dekoraciji, kulturno-prosvetnoj i isto-rijskoj ulozi. Tokom 17. veka urađena je fresko-dekoracija unutrašnjih zidova. U to vreme značajne su i vrlo česte veze izme manastira Hopova i Rusije, kao i Svete gore. Prilikom povlačenja Turci su 1688. godine spalili crkvu, ali je ona već iduće godine obnovljena. Stefan Gerlah, protestanski propovednik zabeležio je između 1753. i 1578. godine, da Srbi u Beogradu nemajući škole, dolaze u Hopovo da uče čitanje i pisanje. Od obnavljanja Pećke patrijašije 1554. godine Hopovo je druga rezidencija beogradsko-sremskog mitropolita.S toga su sremsku eparhiju u 18. veku nazivali i hopovska eparhija.Još u 16. veku ovde su prenete mošti svetog Teodora Tirona. Početkom 18. veka u Hopovu deluje slikarska škola koju su vodili Arsenije Zograf i Nil. Od 1. jula 1757. do 1. novembra 1760. godine u njemu je boravio Dimitrije Obradović, koji se ovde zamonašio i dobio ime Dositej. Manastir sa bogatom bibliotekom i riznicom posebno je stradao tokom Drugog svetskog rata.
MANASTIR VRDNIK-RAVANICA sa crkvom, prvobitno posvećenoj sv. Jovanu Krstitelju, danas Vaznesenju, spominje se u dokumentima 1566.-1569. godine. Posle Velike seobe, kaluđeri manastira Ravanica iz Srbije prenose mošti kneza Lazara u Sentandreju, odakle ih 1687. godine donose u Vrdnik. Crkva je građena od 1801.-1811. godine u klasicističkom stilu. Ikone na ikonostasu i zidne slike na svodovima radio je 1853. godine Dimitrije Avramović. Freske u manastirskoj trpezariji slikao je od 1771.-1776. godine Amvrosije Janković.
MANASTIR JAZAK sa crkvom sv. Trojice osnovan je 1736. godine. Izgradnja crkve, sa tradicionalnim arhitektonskim oblicima u osnovi i načinu gradnje, trajala je od 1736. do 1758. godine. Barokni zvonik dozidan na zapadnoj strani, dovršen je početkom 19. veka. Manastirski konaci koji crkvu okružuju sa tri strane građeni su od 1736. do 1761. godine. Ikone na baroknom ikonostasu slikao je 1769. godine Dimitrije Bačević sa saradnicima. Generalna rekonstrukcija manastira izvršena je od 1926. do 1930. godine. Mošti Cara Uroša ponovo su prenete u manastir početkom 21. veka.
MANASTIR MALA REMETA sa crkvom posvećenoj Pokrovu Bogorodice izgradio je, prema predanju, kralj Dragutin koji ga je darovao manastiru Rači. Prve pouzdane podatke o manastiru pružaju turski izvori iz 16. veka. Krajem 17. veka manastir su obnovili izbegli kaluđeri iz manastira Rače. Nije poznato kako je izgledala prvobitna crkva, na čijem je mestu 1739. godine izgrađena današnja. Prestone ikone na ikonostasu slikao je 1759. godine Janko Halkozović, a zidine Kosta Venćelović 1910. godine.
MANASTIR VELIKA REMETA sa crkvom posvećenoj sv. Dimitriju predanje vezuje za kralja Dragutina, ali je verovatnije da je nastao krajem 15. ili u prvim decenijama 16. veka. Pod nazivom Velika Remeta manastir se prvi put pominje 1562. godine. Crkva je izvedena kao jednobroda građevina sa kupolom i pripratom. Barokni zvonik, sa kojim je potpuno usklađena fasada crkve, dozidan je 1735. godine. Konaci su građeni od 1722. do 1771. godine.
MANASTIR GRGETEG sa crkvom sv. Nikole osnovao je, prema tradiciji, 1470. godine Zmaj Ognjen Vuk. Prvi sigurni podaci datiraju iz 1545.-1546 .godine. Manastir je bio mapušten pre Velike Seobe, a obnovio ga je 1708. godine mitropolit Isaija Đaković. Oko 1770. godine sagrađena je sadašnja barokna crkva, koja je obnovljena, prema projektu arh. Hermana Bolea, krajem 19. i početkom 20. veka. Tada su obnovljeni i konaci koji sa četiri strane opasuju crkvu. Stari zidani ikonostas, rad Jakova Orfelina iz 1772.-1774. godine porušen je prilikom obnove manastira. Ikone na sadašnjem ikonostasu oslikao je 1901-1902. godine Uroš Predić. Pored manastira, uz potok, otkriven je profil geoloških slojeva kroz gornji tercijer i čitav kvartar. On je pod zaštitom Zavoda za zaštitu prirode, jer je to jedno od retkih mesta u Panonskoj niziji, gde je taloženje vršeno u kontinuitetu. Uz profil je pano sa objašnjenjem.
Na jugozapadnom delu Fruške gore u tihoj udolini uz potok Remeta, u blizini sela Šišatovac, nalazi se ženski manastir Petkovica sa Crkvom Svete Petke. Po nekim predanjima, ovaj manastir je podigla Jelena Štiljanović, udovica poslednjeg srpskog despota Stefana Štiljanovića, čija je zadužbina bila manastir Kuveždin. U prošlosti je manastir više puta razaran, a tokom Drugog svetskog rata je stradao ikonostas, da bi 50-ih godina otpočela obnova. Crkva je u većoj meri zadržala prvobitni izgled, a izgrađena je u maloj disproporciji, što daje poseban šarm ovoj građevini. Sve što se može sagledati sa ovog mesta nekada je pripadalo manastiru. Njegovoj lepoti još doprinose i rustični kameni bunar, ozidani izvor čiste pijaće vode i ribnjak u dolini. Sve je to ispreplitano zelenim travnjacima, cvećem i drvećem i predstavlja jedan skladan prizor. U neposrednoj blizini, na udaljenosti nešto manjoj od dva kilometra, nalaze se manastiri Šišatovac i Kuveždin.
Na zapadnom delu Fruške gore, na svega pet kilometara od Šida, smešten je ženski manastir Privina glava sa crkvom posvećenom Svetim arhanđelima Mihailu i Gavrilu. Ovaj manastirski kompleks čine devet raznorodnih objekata okruženih visokim zidinama, od kojih je većina izgrađena u poslednjih 20 godina, a u neposrednoj blizini se nalaze potok i izvor Istočnik posvećen Presvetoj Bogorodici. Za nastanak ovog manastira se vezuju dve legende. Jedna legenda govori da ga je podigao u XV veku despot Vuk Branković i da je tada graditeljima data izvesna suma novca za njegovu gradnju, ali pošto su oni pobegli, kao lopovi bivaju ubijeni na tom mestu i od tada i potiče naziv Privina glava, tj. „prebijena glava”. Sa više verovatnoće se može govoriti o nastanku manastira po drugoj legendi. Ona je u vezi sa zemljoposednikom Privom koji je podigao crkvu u XII veku, a na temeljima bogomolje despot Jovan Branković je u XV veku podigao crkvu. Minhenski psaltir, jedna od najznačajnijih i najraskošnijih srpskih knjiga iz srednjeg veka, čuvana je u manastirskoj riznici sve do XVII, kada ga je jedan bavarski oficir u toku Velikog bečkog rata uzeo i preneo u Bavarsku, gde se i danas nalazi. Ako ste u blizini Privine glave, možete posetiti manastir Svete Petke u Berkasovu, izletište Lipovača ili produžiti put do Sotskog jezera.
Na jugozapadnom delu Fruške gore, u blizini mesta Divoš, nalazi se muški manastir Kuveždin. Smešten je u uzanoj dolini i okružen sa tri brdašca obrasla retkom šumom, u otvorenom delu prema selu na kome se nalaze manastirsko imanje i bašta. Ovaj izrazito monumentalni manastir imao je bogatu riznicu i velike zemljoposede, a pod upravom Kuveždina bili su i obližnji manastiri Divša i Petkovica. Prema predanjima, manastir je u XVI veku osnovao poslednji srpski despot Stefan Štiljanović, a manastir je posvećen Svetom Savi i njegovom ocu Stefanu Nemanji. Manastirski kompleks čini crkva sa zvonikom okružena sa tri strane spratnim konacima, a na četvrtoj je podignut zaštitni zid. Na brdašcetu iznad manastira nalaze se groblje i mala kapela. U toku Drugog svetskog rata ove manastirske zgrade su teško oštećene, a nakon rata, kao i većina drugih manastirskih zdanja, dugo su ostale puste, da bi 1990. bile stavljene pod zaštitu spomenika kulture. Manastir je u procesu obnove, a najveći ožiljak čini nedovršeno zapadno krilo konaka. U krugu manastira postoji izvor na kome se možete osvežiti.
U prelepom ambijentu u uvali između sela Grgurevci i Manđelos 2011. godine postavljeni su temelji najmlađem fruškogorskom manastiru koji je posvećen Svetom Vasiliju Ostroškom. Prelepa drvena crkva izgrađena od norveškog belog bora i čamovine i svojom arhitekturom odudara od ostalih fruškogorskih manastirskih crkvi, što ga čini posebnim. Crkva je napravljena iznad izvora, a konaci oko manastira su i dalje u izgradnji.
Manastir Šišatovac se nalazi u istoimenom mestu, na južnim padinama zapadnog dela Fruške gore. U blizini se nalazi i izvor čiste pijaće vode na potočiću Remeta, koji nosi naziv po crkvici koju su na tom mestu zatekli monasi iz manastira Žiča bežeći od Turaka 1520. godine. Nastanak ovog manastira se zasigurno veže za taj događaj, jer su monasi tu malu crkvu posvećenu Svetom Nikoli srušili i podigli novu posvećenu rođenju Bogorodice. Od tada je više puta rušena i obnavljana, da bi svoj konačni izgled dobila u drugoj polovini XVIII veka. Ono što prvo privlači kod ove građevine jeste njena veličina koja je dodatno istaknuta pokraj okolnih seoskih kuća. Manastirski kompleks čine jednostrani spratni konak, manastirska crkva i kapela pored groblja smeštena na brdašcetu. Dvorište manastira, prekriveno travnjacima, živom ogradom u obliku lavirinta, prošaranim raznim vrstama drveća, cveća i žbunja, svojim skladom i uređenošću očaraće svakog posetioca. Tokom Drugog svetskog rata manastir je teško stradao. Stradale su manastirska biblioteka i arhiva, a dragocenosti su opljačkane. Ako se nađete u Šišatovcu, nemojte propustiti priliku da posetite manastir Petkovica, koji je udaljen nešto manje od dva kilometra.
Manastir Đipša je ženski manastir – u narodu je poznat i kao manastir Divša. Smešten je na južnim padinama zapadnog dela Fruške gore, u prelepoj dolini obrasloj gustom šumom. Po nekim predanjima, ovaj manastir je podigao despot Jovan Branković krajem XV veka sa manastirskom crkvom posvećenom Svetom Nikoli. Zbog svog geografskog položaja i i velike udaljenosti od naseljenih mesta, ovo je oduvek bio siromašan manastir, stoga nikada nije posebno ni privlačio pažnju Turaka. Početkom XVIII veka pao je pod upravu manastira Kuveždin od koga je udaljen pet kilometara, i godinama nakon toga pokušavao je da povrati samostalnost koju je stekao tek 1923. godine. Po nekim tvrdnjama, ova dva manastira su mogla da padnu pod upravu Hilandara, ali to nisu dozvolili lokalni seljaci. Tokom burne istorije ovaj manastir, kao i ostali, bio je mnogo puta rušen i pljačkan, pa tako i krajem Drugog svetskog rata, kada je manastir miniran. Tom prilikom je svod crkve delimično srušen a zvonik teško oštećen. Danas manastir čine Crkva Svetog Nikole i spratni konak.
Manastir Beočin je ženski manastir posvećen Vaznesenju Hristovom i nalazi se nadomak sela Beočin, na severnoj strani Fruške gore, između dva brega obrasla gustom šumom. Vreme njegovog nastanka nije tačno utvrđeno, ali se pominje u nekim zapisima još iz XVI veka. U manastiru se nalaze mošti vladike Varnave Nastića, najmlađeg srpskog prosvetitelja. Ovaj manastir krasi Ljuti potok i park koji su Francuzi zasadili pre 150 godina. Tada je došla grupa baštovana koja je uređivala Versajski park i tu napravila malu njegovu kopiju sa fontanom i bazenom u sredini. U Drugom svetskom ratu manastir je opustošen, a građevine su ostale neoštećene, za razliku od ostalih fruškogorskih manastira. Ako nastavite putem pored manastira, naići ćete na raskršće koje vodi ka Dumbovačkim vodopadima i rasadniku Nacionalnog parka Fruška gora, a u blizini se nalazi i izletište Brankovac do koga se može doći šumskim putem.
Na oko dva kilometra od manastira Novo Hopovo, izolovan i okružen borovom šumom, nalazi se muški manastir Staro Hopovo, zasigurno jedan od najmanjih na Fruškoj gori. Često se naziva i Stari manastir. Krajem XV i početkom XVI veka despot Đorđe Branković podiže manastir i gradi crkvu posvećenu Svetom Nikoli. Od te stare crkve, koja je bila sagrađena od drveta i pokrivena crepom, nije ostalo gotovo ništa. Pošto je stradala pod udarom zemljotresa, sredinom XVIII veka, umesto nje niče današnja crkva posvećena Svetom Pantelejmonu. Za vreme Drugog svetskog rata crkva manastira je delimično oštećena, konak razrušen, a ikonostas delimično izgoreo. Ako nastavite putićem pored manastira, stići ćete pravo do potoka Jelenac, izvora Staro Hopovo nad kojim je podignuta mala kapela i Sumpornog izvora. Istočno od njega nalaze se manastiri Grgeteg i Mala Remeta.
Ovaj ženski manastir je smešten u podnožju severnog dela Fruške gore, odmah uz Rakovački potok, a neposredno pored glavnog puta koji vodi kroz Rakovac. Posvećen je Svetom Kuzmi i Damjanu, a po predanju, podigao ga je izvesni Raka, komornik despota Jovana Brankovića, krajem XV veka na mestu gde je ubio jelena. Renovirani masivni konaci koji opasuju manastir kao da skrivaju ovaj mali nadasve šarmantni manastir od prolaznika. Kako je manastir tokom svoje istorije više puta razaran i pljačkan od Turaka, Austrougara i Nemaca, tako se i arhitektura manastira menjala. Ovaj manastir nije zaobišao ni Drugi svetski rat, kada je pretrpeo velika oštećenja. Pre rata iza konaka su se uzdizali visoki barokni zvonik i kupola. Crkva i konaci su teško oštećeni, a zvonik je porušen kada su Nemci saznali da se u manastiru nalazi partizanska štamparija. Sada je kupola renovirana i podseća na romanički stil gradnje, dok zvonik nije ni približan onom nekadašnjem. Ako planirate da posetite manastir, odvojite vreme da obiđete i ostale rakovačke lokacije.
Manastir u Berkasovu, selu u opštini Šid, posvećen Svetoj Petki Trnovskoj, najzapadniji je fruškogorski manastir. Hram Svete Petke proglašen je manastirom 8. avgusta 2008. godine, na dan crkvene slave. Manastir je ženski. Današnja Crkva Svete Petke nastala je u drugoj polovini XIX veka. U krugu manastira se nalazi „lekoviti” izvor, kraj kojeg je svojevremeno podignuta crkva brvnara, tzv. vodica. Prema pisanom izvoru iz 1863. godine, oko brvnare, koja je kasnije izgorela, okupljao se narod pristigao iz raznih krajeva. Uklesani natpis na mramornoj ploči koji potiče od izvesnog Dubrovčanina izlečenog od teške bolesti jedan je od nekoliko natpisa zahvalnosti koji svedoči o lekovitosti ove vode. Utvrđeni grad Berkasovo bio je u posedu Vuka Grgurevića, a kasnije i despota Jovana Brankovića, jednog od ktitora obližnje Privine glave.
Bešenovački manastir se nalazi u Bešenovačkom Prnjavoru. Smešten je na samom kraju sela, uz šumu kraj potoka Čikoš. Tokom Drugog svetskog rata teško je oštećen, ostao je bez krovne konstrukcije i nekih zidova. S vremenom je cigla odnošena, tako da su od manastira ostali samo temelji. Kraj manastira je napravljena skromna drvena kapelica pod trista godina starom lipom. Manastir je osnovao srpski kralj Dragutin krajem XIII veka i posvećen je Svetim arhanđelima Mihailu i Gavrilu. Tokom 2013. godine počela je rekonstrukcija manastira. Nedaleko od Bešenovačkog manastira se nalazi manastir Mala Remeta do kojeg može doći trošnim zemljanim putem i jezero Beli Kamen, poznatije kao Bešenovačko jezero.
